Ethiek in de praktijk

2. Ethiek in de praktijk bij de Zorgboog:

Mijns inziens gaat het in ons dagelijkse werk vooral om bewustwording van de ethische vragen die spelen. In feite is het ontwikkelen van de Zorgvisie een ethisch proces.

De Zorgvisie kan vervolgens dienen als basis van waaruit discussies over ethische vragen gevoerd kunnen worden.

Bij de Zorgboog wordt uitgegaan van een Zorgvisie, die als kern heeft de “ontmoeting” tussen de zorgverlener en de zorgvrager. Hieruit blijkt naast goede zorg, ook de relatie tussen betreffende personen centraal te staan. Ik vind de relatie in de chronische zorg van groot belang, zoals deze uitgedrukt wordt in de zorgethiek, en verwoord wordt door Annelies van Heijst in haar boek “Menslievende Zorg”.3

In het geval van een wilsonbekwame, meestal wat verder gevorderd, dementerende cliënt, wil dit dus zeggen een ontmoeting tussen de zorgverlener en de cliënt èn tussen de zorgverlener en diens vertegenwoordiger.

Als je doordenkt over het begrip “ontmoeten”, kun je van hieruit ook genoemde relatie in het zorgproces nader beschouwen. Als startpunt en als voorbeeld geef ik dit hier aan met de volgende vraag:

Hoe kun je als zorgverlener de cliënt en/of diens vertegenwoordiger “ontmoeten”? Het begin zou kunnen zijn:

Ontmoeten: iemand tegenkomen en persoonlijk contact hebben.

Synoniemen van ontmoeten zijn wel: aantreffen, ondervinden, samenkomen, treffen, aangaan, bejegenen, betreffen. 10 Verdere uitwerking voert in het bestek van deze notitie te ver.

Om ethische problemen nader te onderzoeken worden in de ethiek verschillende methoden aangereikt 8. Ik noem ze kort als volgt:

  • Analytische methode=Utrechts stappenplan:

Vooral geschikt voor groepsgesprekken. Het doel van dit stappenplan is om de voortgang van het denkproces en overleg te bewaken en om inzichtelijk te maken op welke overwegingen een conclusie gebaseerd is.

  • Hermeneutisch gespreksmodel:

Dit gespreksmodel zet de morele overtuiging tijdens het onderzoek op het spel om nieuwe mogelijkheden, nieuwe vormen van denken en nieuwe gronden van morele oordelen te ontdekken.

  • Socratisch gesprek:

Dit is een filosofische dialoog, waarin de deelnemers hun fundamentele opvattingen en begripsmatige kaders onderzoeken. Vooral het goed formuleren van de uitgangsvraag is uiterst belangrijk

  • Nijmeegs stappenplan:

Dit probeert heel nauw aan te sluiten bij de klinische praktijk en is dus heel praktisch en goed hanteerbaar.

  • Incidentmethode:

Belangrijkste kenmerk van de Incidentmethode is de terugblik op (een incident), waarbij de deelnemers niet weten hoe de inbrenger hiermee is omgegaan.

  • Dilemmamethode:

Deze methode is praktijkgericht, stelt een casus centraal, hanteert een oplossingsgerichte strategie en zoekt daar een concreet antwoord op.

  • Moreel beraad:

Groepsbijeenkomst waarin (regelmatig, vaak 1x per maand) methodisch gesproken wordt over een morele vraag, welke direct gebonden is aan een concrete ervaring, onder leiding van een daartoe opgeleide gespreksleider.6

In de door het IQ, d.i. het Scientific Institute for Quality of Healthcare van het UMC St.Radboud te Nijmegen georganiseerde Opleiding Ethiek in de Zorgsector, worden bovenstaande methoden aangeleerd.

Ik vind het belangrijk om een Ethiekbeleid in de Zorginstelling in te stellen. Dit kan op verschillende manieren.

Voor de Zorgboog heb ik op verzoek van de Raad van Bestuur hierover een notitie geschreven met voorstel tot het instellen van een Stuurgroep Ethiek, van waaruit, eventueel met behulp van externe deskundigen, de ontwikkeling van een Moreel Beraad georganiseerd kan worden Hierbij vind ik de Zorgethiek bij uitstek het middel om als uitgangspunt te nemen. Dit is vanzelfsprekend een lange termijnproces.

Ethiek kan ook een cruciale rol spelen als managers en behandelaren elkaar niet verstaan. Beide partijen weten zich verantwoordelijk voor goede ouderenzorg, maar de instrumenten en de denkprocessen verschillen. Ethiek kan een brug slaan bij de discrepantie tussen vorm en inhoud. Misschien zien we dan wat minder weglopende dokters en andere gefrustreerde hulpverleners. Ethiek kan tenslotte helpen verhelderen hoe een zorgsysteem optimaal bij de bewoner kan aansluiten met elkaar in diensten opvolgende verzorgenden, vaak twee generaties jonger dan de bewoners. De familie kan mogelijk een prominentere rol krijgen, en levensverhalen kunnen meer kleur geven aan de identiteit van de oudere.9

Ondertussen kan op de werkvloer in het dagelijks werk, bij het ontstaan van een ethisch probleem al een gesprek met betrokkenen georganiseerd worden en een van bovengenoemde methoden gebruikt worden. De specialisten ouderengeneeskunde hebben het afgelopen jaar, in de Verenso regiodagen vooral met de dilemmamethode ervaring opgedaan.

Een belangrijk, nog niet besproken aspect is: tijd.

Het lijkt dat de bespreking van een ethisch probleem veel tijd kost. Naar mijn mening kost een goed gesprek inderdaad een bepaalde hoeveelheid tijd, meestal duurt een Moreel Beraad 1½ tot 2uur.

Maar de winst in goede zorg is echter niet in geld uit te drukken. De winst in kwaliteit van zorg voor de cliënt en de voldoening voor de medewerkers is heel groot.

Het zou een goed voornemen kunnen zijn om het Ethiekbeleid van de zorginstelling onder te brengen onder het Kwaliteitsbeleid.7

**********

Tot slot:

Ethiek is een wetenschappelijke methode om met morele problemen om te gaan.

De zorg heeft een grote morele waarde. Hiervoor is in de Zorgethiek een uitwerking gemaakt.

De zorgethiek kan helpen de morele vragen in de zorg te verhelderen en tot oplossingen te komen. Door bewuster te worden van ethische vragen in de zorg en er methodisch mee om te gaan kan de kwaliteit van de zorg op een hoger peil gebracht worden.

Zolang er nog geen ethiekbeleid is vastgelegd in de instelling kun je toch al beginnen, door in groepjes naar aanleiding van een benoemd ethisch probleem, met elkaar te discussiëren. Zo kan zich eventueel ook een ethiekbeleid “ bottom up”ontwikkelen. In een MDO worden ethische problemen vaak al aangeraakt, maar ook bij de dagelijkse zorg ontstaan ze. Tijd ervoor nemen zal voldoening voor de zorgverlener en winst voor de zorgvrager opleveren.

Hierbij bied ik aan mijn collega zorgverleners van de Zorgboog aan, om, als er op een afdeling of bij zorgverleners ethische vragen ontstaan, ondersteuning te bieden om vragen te verhelderen, denkprocessen te onderzoeken, te stimuleren en  te bewaken en te helpen de zorg voor de bewoner zo optimaal mogelijk te maken.

Ik zou willen zeggen, laat me weten! Je kunt je melden via deze site of via de Zorgboogmail.

**********

Lees verder

**********

Zorgethiek bij de Zorgboog

Korte inleiding ethiek
Ethiek in de praktijk bij de Zorgboog
Zorgboogvisie
Literatuur

**********

Terug naar: ethiek

**********

Heb je vragen voor Lea? Laat een reactie achter onderaan deze pagina of neem contact op via het contactformulier.