Omgaan met Dementie

Omgaan met dementie: Een belevingsgerichte benadering

Zorgboog

De Zorgboog

Vakgroep Psychologie

Oktober 2003

Update juni 2010

Inleiding

Dementie is een ziekte, die vaak leidt tot ingrijpende veranderingen in het gedrag van de getroffen persoon. Stoornissen in het geheugen, de oriëntatie, het spraakvermogen en het handelen zijn de kernsymptomen. Verder treden er ook vaak stemmingsveranderingen op zoals boosheid, verdriet en angst. Dit alles stelt hoge eisen aan het aanpassingsvermogen van de omgeving en met name de familie.

In het begin van de dementie, wanneer de diagnose vaak nog niet gesteld is, wordt de persoon nogal eens zelf aansprakelijk gesteld voor zijn veranderende gedrag. Als bijv. de eerste opvallende gedragsverandering bestaat uit het steeds minder doen, het steeds passiever worden, kan de omgeving denken dat het een vorm van luiheid of onwil is. Dit kan dan weer tot irritatie en conflicten leiden. Op het moment dat duidelijk is dat het geen onwil is, maar dat er sprake is van dementie neemt het begrip vaak toe en wordt ook de tolerantie groter. Het probleem is echter dat het dan nog niet altijd duidelijk is welke benadering het meest geschikt is. Moet je bijv. het passieve gedrag accepteren of er juist tegen ingaan?

Een antwoord hierop en op andere gedragsproblemen kan in een aantal gevallen gevonden worden door ons meer te verdiepen in de belevingswereld van de dementerende. Het is namelijk niet zo dat het gedrag alleen door de dementie te verklaren is. Voor een gedeelte wordt het gedrag, net als bij gezonde mensen, veroorzaakt door de wijze waarop men zichzelf en zijn omgeving ervaart. In het voorbeeld van een steeds passiever wordende man kan het zijn dat hij zich bewust is van zijn geestelijke achteruitgang en van de fouten die hij maakt, zich daarvoor schaamt en daarom zo weinig mogelijk doet. De gedachte hierachter is: “Hoe minder je doet, des te minder kun je afgaan”. Als je dit weet kun je daar in je benadering rekening mee houden. Je zult dan bijvoorbeeld niet koste wat kost de betreffende persoon stimuleren tot activiteit omdat je dan het gevaar loopt hem daar psychisch pijn mee te doen.

Uit dit voorbeeld wordt duidelijk dat meer kennis over de belevingswereld van de dementerende ons aanknopingspunten kan bieden voor de benadering.

De vraag is dan hoe die belevingswereld eruit ziet. Wat iemand, die lijdt aan dementie, denkt en voelt, varieert natuurlijk van persoon tot persoon. Naast de verschillen speelt er echter bij veel dementerenden een vergelijkbaar belevingsthema, namelijk het gevoel van onveiligheid en angst.

Verschillende fasen van dementie

In het begin van het dementieproces wordt dit gevoel van onveiligheid met name veroorzaakt door het feit, dat men enig besef heeft van de achteruitgang. Het gevoel van eigenwaarde, het zelfvertrouwen staan onder druk. Dit belevingsstadium wordt de fase van het bedreigde-ik genoemd.

Bij het vorderen van de dementie speelt het gevoel van eigenwaarde een minder grote rol, maar worden angstgevoelens vooral veroorzaakt door het niet begrijpen van wat er om hen heen gebeurt en door het herbeleven van negatieve levenservaringen. Dit stadium wordt beschreven als de fase van het verdwaalde-ik.

In het verdere verloop van het proces wordt het steeds moeilijker voor de dementerende om in woorden uit te drukken wat hij bedoelt. De behoefte aan contact blijft echter nog wel aanwezig. Dit leidt dan tot toenemende gevoelens van isolement. We noemen deze fase het verborgen-ik.

Aan het eind van de ziekte, wanneer de persoon totaal hulpbehoevend is, zijn het vooral lichamelijke factoren die een rol spelen bij het zich al dan niet veilig voelen. Dit stadium staat bekend als de fase van het verzonken-ik.

Hierbij moet opgemerkt worden dat niet iedere dementerende alle bovenstaande fasen zal doorlopen. Ook de duur van een bepaalde fase kan individueel erg verschillen. Zo kan iemand 10 jaar in de fase van het bedreigde ik verkeren, en de ander komt bijvoorbeeld heel snel in het verdwaalde ik. Het verloop van de dementie is vooraf nooit helemaal te voorspellen.

Nu zullen de verschillende fasen van dementie en de daarbij behorende benaderingswijzen besproken worden.

bedreigde-ik | verdwaalde-ik | verborgen-ik | verzonken-ik